علائم تب مدیترانه‌ ای یا (FMF) چیست و چگونه درمان می‌شود؟

علائم تب مدیترانه ای که یکی از بیماری​‌های خودالتهابی است شامل تب​‌های مکرر و التهاب​‌های دردناک در ناحیه شکم، ریه​‌ها و مفاصل می‌شود. دلیل ایجاد این بیماری به اختلالی در ژن فرد برمی‌​گردد. در این جا به بررسی علت​‌ها و علائم تب مدیترانه ای می​‌پردازیم. 

آشنایی با بیماری و علائم تب مدیترانه ای 

تب مدیترانه‌​ای یک اختلال ارثی در ژن است که بیشتر در بین ساکنین اطراف دریای مدیترانه به ویژه در یونانی​‌ها، اعراب، ترک​‌ها، آفریقایی​‌ها و یهودی​‌ها دیده می​‌شود.

به دلیل اینکه این بیماری ارثی است به آن تب مدیترانه‌​ای خانوادگی یا  familial mediterranean feverهم گفته می‌شود.

این بیماری بیشتر در کودکان دیده شده و می​‌توان گفت درمان​پذیر نیست، اما می​‌تواند با روش‌​هایی میزان ظهور و بروز علائم را کاهش داد. در ادامه این مقاله از مجله پزشکی مسیر با این اختلال بیشتر آشنا خواهید شد. 

علل ایجاد تب مدیترانه‌ای

همان​طور که گفته شد علت بیماری تب مدیترانه‌​ای یک جهش ژنی است که از والدین به فرزندان منتقل می‌​شود. این جهش ژنی باعث ایجاد مشکلاتی در تنظیم و رفع التهاب​‌ها در بدن می‌​شود. ناگفته نماند که تب مدیترانه‌​ای به عنوان یک بیماری خودالتهابی طبقه​‌بندی می‌​شود.

این جهش در یک ژن به نام MEFV اتفاق می​‌افتد. جالب است بدانید که تعداد دیگری از جهش​‌های ژنی که روی این ژن (ام ای اف وی ) رخ می‌​دهند با تب مدیترانه​‌ای مرتبط هستند.

بیش از 300 جهش مختلف در ژن MEFV شناسایی شده که تنها چهار مورد از این جهش​‌ها عامل بیماری‌​زا شناخته شده‌اند. میزان جهش​‌های اتفاق افتاده روی ژن​‌ها متفاوت است، به طوری که هرچقدر جهش‌​ها شدیدتر باشند، بیماری‌​ها و عوارض ایجاد شده شدیدتر می​‌شوند. همچنین در مواردی که جهش کوچک باشد علائم و نشانه​‌های خفیف​‌تری بروز می‌کند.

علائم تب مدیترانه ای چیست؟

علائم تب مدیترانه ای خانوادگی شامل موارد زیر است:

• تب
• درد شکم
• درد قفسه سینه
• درد در مفاصل و متورم شدن آن​‌ها
• بثورات قرمز رنگ روی پاها به ویژه زیر زانو 
• دردهای عضلانی
• تورم و حساس شدن کیسه بیضه

از دیگر نشانه​‌ها و علائم تب مدیترانه ای این است که بین حملات یک فاصله چند ساعته یا حتی چند روزه پیش می​‌آید و فرد در این فاصله هیچ علائم دیگری ندارد.

از علائم تب مدیترانه ای که می​‌تواند همراه با تب ظاهر شود. به عنوان مثال همراه تب​‌های مزمن، سرووزیت یا التهاب​‌های بافت​‌های مختلف بدن دیده می‌​شود. این بافت​‌های هدف، غشاهای شکم، ریه​‌ها و قلب هستند.

علائم تب مدیترانه ای در کودکان

همان​‌طور که گفته شد بیماری تب مدیترانه‌​ای بیشتر در کودکان دیده شده است که علائم آن در اویل کودکی اغلب به صورت تب​‌های مکرر ظاهر می​‌شود. در این تب​‌ها دمای بدن کودک به سرعت افزایش می​‌یابد و تا بیش از 40 درجه سانتیگراد نیز می​‌رسد. البته باید اضافه کرد که با افزایش سن کودک تعداد حملات کاهش می​‌یابد. 

دیگر علائم تب مدیترانه ای

• می​‌توان گفت که 90درصد افراد مبتلا به بیماری تب مدیترانه​ علائم شکمی را دارند. این علائم می‌​تواند از نفخ خفیف تا التهاب پوشش داخلی شکم (پریتونیت) باشد. در این دوره درد یا حساسیت به لمس شکم شایع است و عضلات شکم اغلب به طور قابل توجهی سفت شده و شکم متورم (متسع) می‌​شود. در طول یک دوره فرد ممکن است دچار یبوست شود. همچنین گاهی اوقات پس از پایان یک دوره، برخی دچار اسهال نیز می​‌شوند

• تقریبا 75درصد از افراد مبتلا به تب مدیترانه‌​ای درد مفاصل (آرترالژی) و التهاب (آرتریت) را به دلیل التهاب غشاء (سینوویوم) پوشاننده مفاصل تجربه می​‌کنند. این درد می‌​تواند با تورم و درد شدید همراه باشد. در تعدادی از بیماران در طول دوره بیماری امکان محدود شدن دامنه حرکتی مفاصل آسیب‌دیده وجود دارد

دوره​‌های آرتریت (درد و التهاب مفاصل) می​‌توانند به طور ناگهانی شروع شوند و معمولا در عرض 7 روز فروکش کنند. عملکرد مفصل معمولا پس از پایان دوره بیماری به حالت عادی باز می​‌گردد. با این حال در برخی موارد این مشکلات مفصلی می​‌توانند برای چند هفته یا چند ماه ادامه داشته باشند. گاها دردهای مفصلی با ضربه‌​های جزئی یا فعالیت​‌های مداوم مانند راه رفتن طولانی مدت ایجاد می​‌شوند. اکثر این دردهای مفصلی در مفاصل بزرگ پا (مانند زانو، مچ پا یا لگن) ایجاد می‌​شوند و جزء علائم تب مدیترانه ای به شمار می‌روند

• برخی از افراد درد قفسه سینه را به دلیل التهاب غشای نازک (پلورا) که ریه‌​ها را می​‌پوشاند (پلوریت) تجربه می​‌کنند. این دردها معمولا ناگهانی ظاهر می​‌شوند و به سرعت در عرض 48 ساعت برطرف می​‌شوند. درد در زمان نفس کشیدن از آسیب​‌های دیده شده در ریه است. گاهی از علائم تب مدیترانه ای می‌​توانیم به تنگی نفس، تنفس سریع و کم عمق اشاره کنیم. این علائم تب مدیترانه ای در بین بیماران کمتر دیده می‌​شوند

• از دیگر علائم تب مدیترانه ای ضایعات پوستی دردناک، متورم و قرمز شدن پاها به است. این ضایعات شبیه یک عفونت پوستی به نام اریسیپلا (erysipelas) هستند

• در موارد کمتر دیده شده در بین علائم تب مدیترانه ای می‌توانیم به التهاب غشای کیسه مانند بدن (پریکارد) و غشای پوشاننده قلب (پریکاردیت) اشاره کنیم. پریکاردیت ممکن است با درد پشت استخوان سینه (جناق) همراه باشد که در هنگام بلع بدتر می​‌شود. التهاب غشاء (مننژ) پوشاننده مغز و نخاع نیز ممکن است در این بیماران ایجاد شود که به آن مننژیت گفته می‌‎​شود

• علائم دیگر تب مدیترانه‌​ای که در برخی موارد دیده شده، درد عضلانی یا میالژیا است. این درد در اغلب موارد بسیار شدید و گسترده بوده و می​‌تواند برای مدت کوتاه یا بیشتر (حتی تا شش یا هشت هفته) طول بکشد.

• بزرگ شدن طحال یا سپلنومگالی نیز دیده شده که بیشتر در بین کودکان شایع است​   

زمان مراجعه اورژانسی به پزشک

اگرعلائم گفته شده با شدت زیاد در کودک و بیمار ایجاد شد سریع به پزشک مراجعه کنید. به عنوان مثال اگر میزان درد، تورم و تنگی نفس یا حتی بی‌هوشی رخ داد با آمبولانس تماس بگیرید و بیمار را سریع به پزشک و بیمارستان برسانید. همچنین در صورت بروز علائمی مانند تب ناگهانی همراه با درد شکم، قفسه سینه و مفاصل حتما به پزشک مراجعه کنید.

عوامل خطرناک در علائم تب مدیترانه ای

این بیماری ارثی است، اما یکسری عوامل می​‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این عوامل شامل:

– سابقه خانواگی: خطر ابتلا به این بیماری در افرادی که در خانواده​‌ی خود یک نفر یا حتی بیشتر به آن مبتلا هستند، بیشتر است

– ساکنین مدیترانه: همان​‌طور که گفته شد این بیماری در ساکنین اطراف دریای مدیترانه بیشتر دیده شده

بیماری‌​​ها و اختلالات مشابه با تب مدیترانه‌​ای

مقایسه و رد کردن سایر بیماری​‌ها برای تشخیص یک بیماری بسیار کارساز است. بیماری‌​های زیر علائمی مشابه با تب مدیترانه​‌ای دارند.

1- سندروم خود التهابی 

این سندورم یک اختلال نادر است که با دوره​‌های التهابی مکرر و به دلیل ناهنجاری​‌هایی در سیستم ایمنی به صورت ذاتی رخ می‌​دهد. علائم این سندروم اغلب شامل تب​‌های دوره​‌ای، بثورات پوستی، درد شکم، درد مفاصل، درد استخوان است. این اختلال انواع مختلفی دارد که شامل سندروم​‌های دوره‌​ای کرایوپیرین (cryopyrin) مانند سندروم خودالتهابی سرماخوردگی خانوادگی، سندروم ماکل ولز، کمبود موالونات کیناز (mevalonate kinase) و سندروم دروه​‌ای مرتبط با گیرنده (NOMID/CINCA) است.

2- تب دوره​‌ای

تب دوره​‌ای، استوماتیت آفتی، فارنژیت و آدنیت یک اختلال نادر است که با دوره​‌های مکرر تب مشخص می​‌شود. تب معمولا همراه با آفت دهان (استوماتیت آفتی)، درد و قرمز شدن گلو (pharyngitis) و التهاب غدد در گردن (cervical adenitis) رخ می​‌دهد. این علائم به طور ناگهانی شروع می‌​شوند و معمولا حدود 3 تا 7 روز طول می‌​کشند. دوره زمانی بین این علائم می‌تواند متفاوت باشد، اما اغلب حدود 3-8 هفته است. علائم این بیماری شباهت زیادی به علائم تب مدیترانه ای دارد.

تشخیص تب مدیترانه‌ای 

نحوه تشخیص تب مدیترانه‌​ای از طریق علائم ظاهر شده، شرح حال بیمار، ارزیابی بالینی و انجام انواع مختلفی از آزمایش‌های تخصصی است. گفتنی است که تشخیص دقیق و سریع به بهبود سریع​‌تر علائم و جلوگیری از عوارض جدی در بیماران کمک می‌​کند.

از جمله آزمایش​‌هایی که در این دوره برای تشخیص علائم تب مدیترانه ای انجام می​‌شوند:

آزمایش خون

این آزمایش میزان رسوب گلبول​‌های قرمز خون را بررسی می‌​کند. همچنین تعداد گلبول​‌های سفید خون برای مشخص شدن میزان پاسخ سیستم ایمنی بدن نسبت به التهابات در این آزمایش​‌ها بررسی می​‌شوند. 

آزمایش ادرار راهی برای تشخیص علائم تب مدیترانه ای

در این آزمایش میزان از دست دادن بیش از حد پروتئینی به نام آلبومین بررسی می​‌شود. خروج بیش از حد این پروتئین نشان​‌دهنده بیماری‌های کلیوی است.

انجام آزمایش​‌های ژنتیک مولکولی

در این آزمایش​‌ها جهش‌​های به وجود آمده روی ژن MEF که باعث اختلال و ایجاد بیماری می‌​شوند مشخص خواهد شد.

روش درمان تب مدیترانه‌ای

هیچ درمانی برای بیماری​‌های ژنتیکی وجود ندارد و تب مدیترانه‌​ای از این قائده مستثنی نیست. اما برای علائم تب مدیترانه ای و عوارضی که این بیماری ایجاد می​‌کند درمان‌​هایی وجود دارد.

• بسیاری از افراد با تجویز دارویی به نام کلشیسین (colchicine) درمان می​‌شوند که التهاب‌​های پیچیده و زیاد را کاهش می‌​دهد. بیش از 90درصد افرادی که از این دارو استفاده کردند، بهبودی قابل توجهی در طول مدت و دفعات مکرر این بیماری نشان دادند
• کلشیسین همچنین در جلوگیری از تجمع آمیلوئید در کلیه​‌ها موثر است. با این حال این دارو نیاز به رعایت دقیق در مصرف روزانه دارد و پس از شروع یک دوره، ممکن است دوره دیگر بیماری را درمان نکند. بنابراین افزایش دوز مصرفی آن در طول یک دوره اصلا توصیه نمی‌​شود
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و داروهای ضددرد (مسکن) را می​توان برای کاهش درد در بیماران در طول دوره‌های تب و التهاب استفاده کرد. همچنین باید گفت که داروهای غیراستروئیدی برای درد مفاصل و درد عضلات در افرادی که به داروی کلشیسین جواب نداده‌​اند، استفاده می​‌شوند؛ اما بهترین کاری که می​‌توان انجام داد، مشاوره ژنتیک است، به ویژه خانواده‌​هایی که این بیماری در اعضای آن‌​ها دیده شده
• دارویی که در سال 2016 توسط سازمان غذا و دارو ایالات متحده برای درمان علائم تب مدیترانه ای تایید شده، ایلاریس (Ilaris) (کاناکینوماب – canakinumab) است. همچنین باید گفت که درمان‌های تحقیقاتی برای این بیماری وجود دارد. از جمله روش​‌های درمان تحقیقاتی می​‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:

برای افرادی که به کلشیسین جواب ندادند، آناکینرا باعث بهبودی می​‌شود. این ماده یک گیرنده اینترکوکین (interleukin) است که جایگزینی بی​‌خطر و موثر برای افرادی است که با کلشیسین بهبود نیافتند

داروی دیگر که برای درمان اختلالات خودالتهابی مانند سندروم خود التهابی سرماخوردگی یک درمان بالقوه است داروی ریلوناسپت است. برای ایمنی و اثر بخشی طولانی مدت این دارو در درمان تب مدیترانه‌​ای باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد

تالیدومید (thalidomide)، اتانرسپت (etanercept)، اینترفرون آلفا (interferon alpha) و سولفاسالازین (sulphasalazine) از جمله داروهایی هستند که برای افرادی که کلشیسین روی آن‌​ها پاسخی نداشته استفاده می​‌شوند

عوارض ناشی از بیماری و علائم تب مدیترانه ای

در صورت درمان نشدن این بیماری و همچنین رسیدگی نکردن به موقع، ممکن است عوارض زیر ایجاد شود:

پروتئین غیر طبیعی در خون

در طول حملات و مشخصه​‌های تب مدیترانه‌​ای بدن یک پروتئین غیرطبیعی به نام آمیلوئید A تولید می‌​کند. این پروتئین می​‌تواند در بدن جمع و باعث آسیب به اندام‌​ها شده که به آن آمیلوئیدوز گفته می​‌شود.

 آسیب به کلیه

آسیب آمیلوئیدوز ممکن است کلیه​‌ها را دچار مشکل کند و باعث سندروم نفروتیک شود. سندورم نفروتیک زمانی ایجاد خواهد شد که سیستم تصفیه کلیه​‌ها (گلومرول​ها) آسیب ببینند. در این حالت فرد مبتلا به این بیماری مقادیر بسیار زیادی از پروتئین را از طریق ادرار از دست می‌​دهد. همچنین این سندروم می​‌تواند باعث لخته شدن خون در کلیه​‌ها و نارسایی کلیه شود.

در بعضی مواقع مشکلات کلیوی ایجاد شده به دلیل آمیلوئیدوز آنقدر مخرب هستند که بیمار به پیوند کلیه نیاز پیدا می‌کند. در چنین شرایطی ابتدا فرد تحت دیالیز قرار می​‌گیرد تا زمانی که کلیه مناسب برای آن پیدا شود.

ناباروری در زنان

التهاب​‌های ناشی از علائم تب مدیترانه​ ای ممکن است بر اندام​‌های تناسلی زنان اثر گذاشته و باعث ناباروری در آن​‌ها شود.

درد مفاصل یکی از عوارش و علائم تب مدیترانه ای

آرتریت یکی دیگر از بیماری‌​هایی است که بین افراد مبتلا به تب مدیترانه​‌ای خیلی دیده شده می​‌شود. شایع​‌ترین نمونه​‌های آرتریت ​در این بیماری درگیری مفاصل زانو، مچ پا، لگن و آرنج است. 

علائم تب مدیترانه ای در بارداری و خطرات آن

همان​‌طور که گفته شد التهاب‌​های ایجاد شده به دلیل این بیماری می‌​توانند بر اندام​‌های تناسلی زنان اثر بگذارند و در مواردی باعث ناباروری شوند. در برخی از موارد این عوارض روی اندام‌​های تناسلی قبل از مصرف داروی کلشیسین است و بعد از مصرف این دارو این عوارض رفع می​‌شوند.

دوران بارداری یک دوره حساس برای مادر و جنین است. در این دوره مصرف بیشتر داروها ممنوع اعلام شده، زیرا روی سلامت جنین اثر می‌​گذارد.

بروز حملات و علائم تب مدیترانه​ ای در بارداری می‌​تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. یکی از دلایل خطرناک بودن این است که مادر باردار یا شیرده نباید کلشیسین مصرف کند، در صورتی که کلشیسین یکی از داروهای بهبوددهنده علائم تب مدیترانه ای است.

سخن آخر

تب مدیترانه​‌ای یک نوع اختلال ژنی است که علائم آن بیشتر در کودکان و افراد زیر 20 سال بروز می​‌کند. زمان تشخیص این بیماری بسیار مهم است و این موضوع به دلیل این که بیشتر در کودکان شایع است کمی کار را برای پزشکان سخت می​‌کند. این بیماری درمان ندارد، اما علائم تب مدیترانه ​ای را می​‌توان با استفاده از برخی داروها بهبود و کاهش داد.

سپاس که تا انتهای مقاله علائم تب مدیترانه ای با ما همراه بودید. در صورتی که سؤال، انتقاد و پیشنهادی داشتید با ما در ارتباط باشید.