پوکی استخوان در جوانی عارضه‌ای است که باعث ضعیف شدن استخوان‌ها و از دست دادن استحکام آن‌ها می‌شود. در این حالت استخوان‌ها از حالت عادی ضعیف‌تر و شکننده‌تر شده و احتمال شکستگی در آن‌ها بیشتر خواهد شد.
پوکی استخوان در جوانی یک بیماری بسیار نادر به حساب می‌آید که در افراد کم سن، نوجوانان و حتی کودکان ایجاد می‌شود. در حالی که این بیماری بیشتر در اواخر زندگی افراد، به ویژه در زنان پس از یائسگی شایع‌تر است.
پوکی استخوان در جوانی می‌تواند یک مشکل جدی برای جوانان باشد، زیرا این بیماری درست زمانی ایجاد می‌شود که بدن در حال ساختن بیشترین توده استخوانی است.
از دست دادن توده استخوانی در این زمان مهم می‌تواند کودک و جوان را در معرض خطرها و عوارض جدی از جمله شکستگی‌های شدید قرار دهد.
انواع پوکی استخوان در جوانی
پوکی استخوان در جوانی یک وضعیت نادر است که معمولا به دلیل یک بیماری زمینه‌ای (مصرف داروهایی برای درمان بیماری‌های خاص) یا سبک زندگی نادرست مانند رژیم غذایی نامناسب و ورزش نکردن ایجاد می‌شود. به این بیماری پوکی استخوان ثانویه می‌گویند که در دسته بیماری‌ها و اختلالات عضلانی استخوانی قرار دارد و جزء بیماری‌های استئوپاتی‌ها است.
یک نمونه دیگر از پوکی استخوان در جوانی وجود دارد که به دلایل نامعلومی رخ می‌دهد. این بیماری به عنوان پوکی استخوان ایدیوپاتیک (idiopathic) در نوجوانان شناخته می‌شود.
پس می‌توان گفت که پوکی استخوان در جوانان به دو صورت وجود دارد. همچنین باید اضافه کنیم که نمونه ثانویه نسبت به ایدیوپاتیک شایع‌تر است.
دلایل پوکی استخوان در جوانی
از بیماری‌هایی که منجر به ایجاد این چنین بیماری‌هایی در جوانان و حتی کودکان می‌شوند، می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
آرتریت جوانان و نوجوانان
کودکان و نوجوانانی که به آرتریت مبتلا هستند توده‌های استخوانی کمتری نسبت به افراد عادی دارند. در این حالت به دلیل کاهش توده‌های استخوانی و تحلیل آن‌ها فرد دچار پوکی استخوان می‌شود.
دیابت
در بین کودکان و نوجوانان دیابت نوع یک شایع است. در این بیماری بدن انسولین را بسیار کم یا اصلا تولید نمی‌کند. افراد مبتلا به این بیماری اغلب کیفیت استخوانی ضعیف و شکننده‌ای دارند و خطر شکستگی استخوان در آن‌ها زیادتر از افراد عادی است.
شروع دیابت نوع 1 اگر در سنین کودکی و نوجوانای باشد، یعنی درست زمانی که بدن در حال ساختن بیشترین میزان توده استخوانی است، باعث می‌شود که در بدن آن شخص توده‌های استخوانی کم، ضعیف و شکننده‌ای تولید شود. در این حالت بیمار به پوکی استخوان ثانویه مبتلا خواهد شد.
فیبروز سیستیک (Cystic fibrosis)
فیبروز سیستیک یک بیماری پیشرونده و ژنتیکی است که باعث عفونت‌های مکرر و مداوم ریه می‌شود و در نهایت توانایی تنفس را در طول زمان برای بیمار محدود می‌کند.
بیماری‌های ریه به دلیل تاثیری که در مصرف و دریافت اکسیژن بدن دارند، می‌توانند بلوغ را در کودکان و نوجوانان آهسته‌تر و رشد استخوانی کودک را مختل کنند. آهسته شدن روند بلوغ در نهایت منجر به ضعیف‌تر شدن استخوان‌ها می‌شود.
سرطان خون
در بیماری سرطان خون روند طبیعی تولید توده‌های استخوانی و دیگر بافت‌های بدن مختل شده و بدن نمی‌تواند مواد تولید کننده این بافت‌ها را تولید یا مصرف کند. در چنین شرایطی توده‌های استخوانی ضعیف و ضعیف‌تر می‌شوند.
بیماری سلیاک
سلیاک یک بیماری گوارشی وراثتی است که در اثر حساسیت به پروتئین گلوتن ایجاد می‌شود. وقتی فرد بیمار گلوتن دریافت می‌کند، سیستم ایمنی فعال شده و به سلول‌های روده حمله می‌کند. این فرآیند منجر به آسیب سطحی جذب روده شده و بدن توانایی جذب مواد مغزی مانند انواع چربی‌ها، کربوهیدارات‌ها، ویتامین‌ها را از دست می‌دهد. عدم جذب کلسیم و ویتامین D باعث ضعیف شدن توده‌های استخوانی و اختلال در روند بازسازی استخوان‌ها می‌شود.
بیماری استخوان شکننده هموسیستینوری
این بیماری یک اختلال متابویک ژنتیکی است که باعث کاهش تراکم توده‌های استخوانی و از دست دادن کیفیت ساختار استخوان‌ها می‌شود.
پرکاری تیروئید
این بیماری با تاثیری که در تولید هورمون‌های تیروئیدی دارد بر کیفیت استخوان‌ها اثر می‌گذارد.
پرکاری پاراتیروئید
تاثیر این بیماری به دلیل کاهش و افزایش میزان ترشحات هورمونی است.
سندروم کوشینگ
این سندروم به دلیل تولید میزان بالایی از هورمون کورتیزول به وجود می‌آید. آدرنال یا غده فوق کلیوی این هورمون را تولید می‌کند.
سندورم‌های سوء جذب
سوءجذب یا عدم جذب ناشی از بیماری‌های روده (مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک و غیره) می‌تواند جذب مواد مغزی از روده‌ها، از جمله کلسیم در رژیم غذایی و ویتامین D را کاهش دهد. این روند می‌تواند روی تولید توده‌های استخوانی و از دست دادن آن‌ها اثر بگذارد.
بی‌اشتهایی عصبی یا سایر اختلالات خوردن
افرادی که این به این نوع از بیماری‌ها مبتلا هستند، به دلیل مصرف نکردن مواد غذایی مختلف دچار کمبودهای شدید ویتامین‌ها، مواد آلی می‌شوند.
در این افراد به دلیل جذب نکردن مقدار کافی کلسیم، ویتامین D و سایر مواد مغزی برای ساخت استخوان، اسکلت بدن و استخوان‌ها دچار ضعف و پوکی خواهند شد.
بیماری کلیوی
گاهی اوقات پوکی استخوان در جوانی نتیجه مستقیم یک بیماری است. همان‌طور که گفته شد آرتریت روماتوئید در کودکان و جوانان باعث کاهش توده استخوانی به ویژه در نزدیکی مفاصل می‌شود. برخی داروها نیز می‌توانند منجر به پوکی استخوان در جوانان شوند. این‌ها داروها یا روندهای درمانی شامل موارد زیر هستند:
- داروهایی که برای مبارزه و درمان با سرطان استفاده می‌شوند مانند داروهای شیمی درمانی روی روند تحلیل بافت‌های استخوانی اثر مستقیمی دارند.
- داروهای ضد تشنج
- استروئید برای آرتریت
افراد مبتلا به این بیماری‌ها حتما باید با پزشک در مورد بررسی تراکم استخوان‌های خود مشورت کنند. پزشکان نمی‌دانند که پوکی استخوان ایدیوپاتیک به چه دلیلی در افراد به وجود می‌آید. این نوع پوکی استخوان نوجوانان را خیلی کم درگیر می‌کند.
به نظر می‌رسد این بیماری پسران را بیشتر از دختران تحت تاثیر قرار می‌دهد. نکته جالبی که باید بدانید این است که این نوع اختلالات روماتولوژیک درست قبل از بلوغ شروع می‌شود. یکی دیگر از دلایل پوکی استخوان در جوانان و به ویژه زنان جوان تمرین‌های شدید ورزشی و رژیم‌های سخت در حین دوره‌های ورزشی است.
تمرین‌های شدید ورزشی گاهی باعث متوقف شدن دروه قائدگی در زنان می‌شود. این موضوع منجر به کاهش سطح استروژن در بدن آن‌ها خواهد شد. همچنین اگر این افراد غذا خوردن خود را محدود کنند (رژیم‌های خاص ورزشی) ممکن است کلسیم کافی و سایر مواد مغذی استخوان‌ساز را به اندازه کافی دریافت نکنند. این دو عامل می‌تواند منجر به پوکی استخوان در این افراد شود.
از دیگر دلایل پوکی استخوان در جوانان و کودکان می‌توانیم به کم‌تحرکی، به ویژه برای کودکان و جوانانی که در بستر بیماری هستند اشاره کنیم.
علائم پوکی استخوان در جوانی
پوکی استخوان در جوانی هیچ علائم اولیه‌ای ندارد به همین دلیل به آن بیماری بی‌صدا گفته می‌شود. زمانی که بیماری شروع به پیشرفت می‌کند، علائم آن خود را نشان می‌دهند.
علائم پوکی استخوان در جوانی به شرح زیر است:
- درد در ناحیه کمر
- درد در ناحیه لگن، پا، زانو و مچ پا
- مشکل در راه رفتن
- شکستگی در ساق پا، مچ پا یا دیگر قسمت‌های پا
همچنین پوکی استخوان در جوانان می‌تواند باعث ناهنجاری‌های فیزیکی از جمله موارد زیر شود:
- سینه فرورفته
- کوتاهی قد (از دست دادن قد به دلیل کاهش توده استخوانی)
- انحنای غیر طبیعی ستون فقرات و قفسه سینه (کیفوز)
از علائم پوکی استخوان در ستون فقرات با توجه به مطالب گفته شده درد در ناحیه کمر و ستون فقرات، بروز ناهنجاری‌های ظاهری، شکستگی‌های شدید در ناحیه کمر است.
راه‌های تشخیص پوکی استخوان در جوانی
تشخیص بیماری پوکی استخوان در جوانان و نوجوانان بسیار سخت است. زیرا این بیماری جزء بیماری‌های نادر در بین آن‌ها به شمار می‌رود. بهترین راه برای تشخیص این بیماری انجام اسکن تراکم استخوان بوده که راه‌حلی آسان برای تشخیص زود هنگام میزان تراکم و توده‌های استخوانی به شمار می‌رود.
معمولا پزشکان زمانی این اسکن را تجویز می‌کنند که استخوانی بدون بروز یک حادثه شدید (سقوط از ارتفاع بلند یا آسیب‌دیدگی و تصادف شدید) شکسته شود. راه تشخیص دیگر این بیماری انجام آزمایش‌ها و گرفتن اسکن در افرادی است که بیماری زمینه‌ای دارند.
همان‌طور که قبلا هم گفته شد اگر بیماری زمینه‌ای خاصی در فرد وجود داشته باشد مانند دیابت، سرطان حتما باید در مورد پوکی استخوان با پزشک خود مشورت کنند. توجه نکردن به این موضوع باعث بروز مشکلات بعدی در این افراد می‌شود.
از دیگر راه‌های تشخیص پوکی استخوان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- بررسی سوابق خانوادگی برای یافتن اختلال ژنتیکی
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کلسیم و پتاسیم
آیا از پوکی استخوان در جوانی می‌توان جلوگیری کرد؟
علت و عومل ایجادکننده پوکی استخوان ایدیوپاتیک هنوز معلوم نشده و به همین دلیل نمی‌توان برای جلوگیری از ابتلا به آن پیشنهادی یا راه‌حلی ارائه داد.
در مورد پوکی استخوان ثانویه نیز باید گفت که علت‌های ایجاد آن یکسری بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف داروهایی برای درمان این بیماری‌ها هستند.
با انجام فعالیت‌هایی می‌توان از بروز و پیشرفت پوکی استخوان ثانویه جلوگیری کرد. این فعالیت‌ها عبارت‌اند از:
- در افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند حتما توصیه می‌شود که با پزشک خود در مورد این بیماری مشورت کنند. همچنین هر یک تا دو سال (بسته به نوع بیماری زمینه‌ای و دروه‌های مصرفی) اسکن توده استخوانی انجام دهند
- مصرف به اندازه و کافی کلیسم و ویتامین‌های مفید برای ساخت توده‌های استخوانی در رژیم غذایی رعایت شود
- انجام ورزش و تحرک داشتن برای افزایش قدرت عضلات و تسریع روند استخوان‌سازی در بدن
- مراقب از خود در برابر عوامل پرخطر برای جلوگیری از شکستگی
درمان پوکی استخوان در جوانان
به طور کلی پوکی استخوان در جوانان از نوع ایدیوپاتیک به خودی خود برطرف می‌شود و اکثر کودکان بهبودی کامل بافت استخوانی خود را به دست می‌آورند. با این حال در برخی از کودکان ناتوانی ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. دلیل این بیماری و درمان آن مشخص نشده است.
بدن انسان‌ها پیوسته در حال ساختن توده استخوانی است. این فرآیند تا قبل از 30 سالگی به اوج خود می‌رسد و بعد از آن رفته رفته کاهش پیدا می‌کند و بازسازی آن انجام می‌شود.
عدم درمان پوکی استخوان در نوجوانان می‌تواند یکپارچگی ساختار استخوانی بدن آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. این کار خطر ابتلا به پوکی استخوان شدید در جوانان و همچنین شکستگی‌های شدید ناشی از این بیماری را افزایش می‌دهد. به همین دلیل تشخیص و درمان به موقع پوکی استخوان در جوانی و کودکی بسیار مهم است.
باید گفت که درمان این بیماری به چندین عامل بستگی دارد. این عوامل شامل:
- سن بیمار
- سلامت کلی و سابقه پزشکی آن
- نوع و شدت بیماری زمینه‌ای
- میزان پیشرفت پوکی استخوان در فرد
- میزان تحمل جسمانی و روحی بیمار برای دریافت داروها و روند درمان
- سبک زندگی شخص
در بیشتر موارد، پوکی استخوان در جوانی قابل درمان است، اما بستگی به علت بیماری دارد. توجه داشته باشید که داروهایی که برای درمان پوکی استخوان در بزرگسالان تجویز می‌شود، برای کودکان و نوجوانان قابل تایید نیست.
انواع راه‌های درمان پوکی استخوان در جوانی شامل موارد زیر هستند:
تشخیص و درمان یک بیماری زمینه‌ای
اگر علت به وجود آمدن پوکی استخوان در جوانان داروهای مصرفی برای درمان بیماری‌های دیگر باشد، ممکن است که با تشخیص پزشک بتوان دوز آن را کاهش داد یا داروی دیگری را به جای آن مصرف کرد.
ورزش کردن و تحرک داشتن
با مشورت یک فیزیوتراپیست و داشتن یک برنامه ورزشی اصولی و مناسب می‌توان به رشد استخوانی جوانان و کودکان کمک کرد.
مصرف کلسیم در رژیم غذایی
با افزایش میزان کلسیم در وعده‌های غذایی می‌توان به بازسازی توده‌های استخوانی کمک کرد. از جمله محصولات غذایی که حاوی کلسیم هستند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- لبنیات (مانند شیر، پنیر و ماست)
- سبزیجات سبز برگ
- آجیل
- حبوبات
- غذاهای غنی شده با کلسیم (به عنوان مثال شیر سویا)
- مصرف مکمل‌های دارویی
مصرف کافی ویتامین D
به طور کلی ویتامین D مورد نیاز هر فرد از طریق نور خورشید دریافت می‌شود، بنابراین مهم است که پوست کودک (دست، صورت و بازوها) هر روز در ماه‌های گرم به مدت پنج تا ده دقیقه و حدود 30 دقیقه در ماه‌های سرد در معرض نور خورشید قرار گیرد. مقدار دقیق زمان مورد نیاز به رنگ پوست و محل زندگی بستگی دارد.
اما با توجه به شرایط جغرافیایی، مذهبی و قانونی هر کشوری ممکن است میزان کافی ویتامین D برای بدن از طریق نور خورشید جذب نشود. بنابراین استفاده از مواد غذایی حاوی این ویتامین و مکمل‌های دارویی به افراد و بیماران پیشنهاد می‌شود.
مصرف داروهای مسکن و تقویت استخوان
در برخی مواقع که پوکی استخوان شدید باشد و کودک یا نوجوان دچار شکستگی شود از داروهای مسکن برای تسکین درد و داروهای تقویت‌کننده استخوان مانند فلوراید (fluoride)، کلسی تونین (calcitonin) و بیس فسفونات‌ها (bisphosphonates) برای آن‌ها استفاده می‌شود.
سبک زندگی سالم
در یک سبک زندگی سالم تمام فاکتورهای مفید از جمله تغذیه مناسب، استراحت کافی، ورزش کردن و… باید رعایت شوند. همچنین باید از انجام کارهای خطرناک، ورزش‌های پرخطر و رژیم‌های نادرست جلوگیری شود.
دیگر روش‌های درمانی:
- جلوگیری از سیکار کشیدن به ویژه در نوجوانان و جوانان
- اجتناب از مصرف بیش از حد کافئین
یادداشت پایانی
پوکی استخوان در جوانی یک بیماری پیشرونده است که در آن میزان تراکم استخوان کم شده یا از بین می‌رود. در چنین شرایطی استخوان‌ها ضعیف شده و استحکام کافی را ندارد و ممکن است با کوچک‌ترین ضربه‌ای فرد دچار شکستگی شود.
پوکی استخوان در جوانی یا کودکی معمولا به دلیل یک بیماری زمینه‌ای حاد ایجاد می‌شود، اما گاهی اوقات در افراد سالم نیز این بیماری بدون هیچ دلیلی ایجاد خواهد شد.
